Inhoudsopgave  

(klik op het onderwerp om er meteen naartoe te springen) 

Heeft een dader van seksueel misbruik spijt? 

Zijn daders van seksueel misbruik zelf ook misbruikt? 

Kan een dader van seksueel misbruik veranderen? 

Bronnen 

Daders van seksueel misbruik 

Kinderen worden vaak al jong gewaarschuwd om niet met onbekende personen mee te gaan. Of om ’s avonds niet te laat meer alleen over straat te gaan. Deze waarschuwingen zijn normaal. Maar het is geen garantie dat een kind geen seksueel misbruik zal overkomen.  

De meeste daders van seksueel misbruik zijn namelijk bekenden van het slachtoffer. Het is bijvoorbeeld familie (vader, moeder, broer, zus), de oppas, een huisvriend(in) of een andere bekende. Voor de omgeving is het belangrijk om daarbij stil te staan. Het misbruik vindt dus vaak plaats binnen een vertrouwde omgeving, waar je als buitenstaander absoluut geen wantrouwen bij zou hebben.

Dit is tegelijk een reden waarom omstanders de neiging hebben om het eerst niet te geloven als een slachtoffer aangeeft dat er misbruik plaatsvindt (of -vond). Dát keurige gezin? Met zijn eigen dochter?! Dat kan toch niet waar zijn!  

Daders kunnen handig gebruik maken van deze gedachten, wanneer ze het seksueel misbruik ontkennen. 

Wie zijn de daders van seksueel misbruik? 

Uit een onderzoek onder veroordeelde daders van seksueel misbruik, bleek dat 16% van de daders tussen de 12 en 18 jaar oud is. Aangezien personen onder de 12 jaar nog niet veroordeeld kunnen worden, kunnen we er grofweg vanuit gaan dat ongeveer een vijfde van de daders nog minderjarig is. De overige daders zijn dus volwassenen.

Uit onderzoek blijkt dat jonge daders vaak uit zichzelf stoppen met het misbruiken van anderen wanneer zij zelf volwassen worden. Dit is een verschil met volwassen daders, die over het algemeen niet uit zichzelf stoppen. Volwassen daders stoppen doorgaans pas met het misbruik wanneer het slachtoffer niet meer beschikbaar is, bijvoorbeeld door de leeftijd of omdat het slachtoffer weet te ontkomen aan de invloedssfeer van de dader. In deze laatste gevallen komt het wel voor dat een dader een nieuw slachtoffer zoekt. 

Verder is er vooral veel onderzoek gedaan naar daders van incest (seksueel misbruik tussen familieleden). Hieronder geven we meer informatie over dit type daders.  

Wie zijn de daders van incest? 

Met betrekking tot incest zijn de volgende cijfers bekend over daders: 

Eigenschappen van daders 

Als omstander is het niet gemakkelijk om een (potentiële) dader te herkennen. Er is geen lijstje van eigenschappen die een dader wel of niet heeft. Er bestaat geen algemeen geldend profiel. Een dader van seksueel misbruik valt niet op, heeft goede manieren en geniet doorgaans respect van de samenleving. Een dader is geen monster, maar een mens. (Waarbij gewone mensen helaas in staat blijken te zijn tot monsterlijk gedrag.) Daders van seksueel misbruik zijn niet in ieder opzicht afschuwelijke mensen. De ‘gewone menselijkheid’ van een dader leidt nog wel eens tot een bagatellisering van de misdaad.  

Daders van seksueel misbruik komen in alle lagen van de bevolking voor. Uit onderzoek blijkt herhaaldelijk dat daders qua sociaal-economische klasse, regio en levensovertuiging niet afwijken van niet-daders. 

Nee, ook niet qua levensovertuiging. Seksueel misbruik vindt niet meer of minder plaats in (behoudend) christelijke kringen dan daarbuiten. Dat een gezin kerkelijk betrokken is, dat een vader ambtsdrager is, dat een jeugdleider zulke goede pastorale steun kan bieden, zegt helaas niets over wat er achter de eigen voordeur gebeurt. Of over wat diegene in het verborgene doet met één of meerdere kwetsbare gemeenteleden.

In deze laatste gevallen is er vaak sprake van een machtspositie van de dader, waardoor het slachtoffer soms lange tijd geen hulp durft te zoeken. Daders van seksueel misbruik hebben twee gezichten, iets wat voor omstanders onvoorstelbaar is. Dit maakt het voor omstanders dan ook extra schokkend als de realiteit eindelijk tot hen doordringt.  

Vijf ‘typen’ van daders  

Naar aanleiding van allerlei onderzoeken naar incest zijn er verschillende indelingen gemaakt waarin daders van incest in te delen zouden zijn. Hierbij is het belangrijk om op te merken dat de typen elkaar in de praktijk zullen overlappen of zullen kunnen samenvallen en dat dit geen volledig overzicht is. 

1. De autoritaire dader: een tiranniek, agressief persoon, die geen tegenspraak duldt. Ziet de personen om zich heen als bezit, over wie beschikt en geheerst kan worden. 
2. De kinderlijke dader: een onzeker, introvert persoon, die zich veilig voelt met kinderen. Heeft weinig volwassen contacten. 
3. De psychiatrisch gestoorde dader: persoon die primair lijdt aan een psychiatrische stoornis. Heeft geen gezond evenwicht tussen verlangen en doen. Wordt ook wel ‘gelegenheidsdader’ genoemd, hierbij speelt het machtsgevoel een grotere rol en deze daders zijn gemiddeld jonger. 
4. De psychopathische dader: persoon die eveneens een psychiatrisch ziektebeeld heeft, maar de kern is een stoornis in de gewetensfunctie. Heeft nagenoeg geen schuldgevoelens, ook na de meest wrede daden. Wordt ook wel ‘geperverteerde dader’ genoemd. Hierbij is een duidelijk aanwijsbare persoonlijkheidsstoornis aanwezig. 
5. De alcoholistische dader: persoon met tal van sociale defecten vanwege alcoholverslaving. Heeft alcohol nodig om tot seksueel misbruik te komen. 

In de praktijk vallen deze typen dus vaak samen: een introverte en tirannieke dader kunnen in één persoon verenigd zijn. Bijvoorbeeld iemand die binnen het gezin een dominante vader is, maar een introverte, dienende persoon buiten het gezin.  

De twee gezichten van daders 

Daders van seksueel misbruik hebben twee gezichten. Aan de ene kant het gezicht dat voor de buitenwereld te zien is. Aan de andere kant het gezicht dat het slachtoffer en soms ook de directe omgeving kan zien. 

Het ene gezicht is bijvoorbeeld: aardig zijn, joviaal persoon, hartelijk, behulpzaam, volwassen, onafhankelijk, goede sociale vaardigheden, een gewoon huwelijksleven, is lichamelijk gezond, neemt initiatieven binnen en buiten het gezin.  

Het andere gezicht is: klagerig zijn, cynisch, afhankelijk, onvolwassen, kinderlijk gedrag, weinig gevoel van eigenwaarde, weinig vertrouwen in anderen en in zichzelf, neerslachtig zijn, soms ook suïcidale gedachten, lichamelijke klachten zoals slaapstoornissen, spanningshoofdpijn en lusteloosheid. 

Hoe denkt een dader van seksueel misbruik? 

Een belangrijke factor bij seksueel misbruik is: MACHT. Daders gebruiken hun macht over een slachtoffer om hem of haar te misbruiken. Machtsmisbruik is onlosmakelijk verbonden met seksueel misbruik. 

Een dader van seksueel misbruik zal altijd proberen het gebeurde minder erg voor te stellen, om het te bagatelliseren. Dit zijn afweermechanismen. Hierbij kun je denken aan:  

1. Rationaliseren. De dader probeert het misbruik te verklaren, goed te praten, te rechtvaardigen en te bagatelliseren. De feiten worden wel onder ogen gezien, maar de schuld wordt bij een ander gelegd, terwijl elk schuldgevoel bij zichzelf ontbreekt. Er wordt in plaats daarvan van alles gedacht om het seksueel misbruik te rechtvaardigen. Omdat het voor de dader te confronterend is om de werkelijkheid van het misbruik onder ogen te zien.  
2. Beschuldigen. De dader beschuldigt het slachtoffer, bijvoorbeeld dat het misbruik uitgelokt zou zijn. De dader doet alsof hij zich hierbij machteloos voelt. Dit is zeer kwetsend voor het slachtoffer! 
3. Ontkennen. De dader ontkent elke verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt of gebeurd is. Zelfs nadat er een bekentenis is geweest. De dader heeft immers veel te verliezen als hij de volle verantwoordelijkheid neemt voor het seksueel misbruik dat plaatsvond. Hierbij komt het ook voor dat de dader later zegt dat hij zich het misbruik niet meer herinnert. 
4. Godsdienstige motieven. De dader beroept zich erop dat alle mensen zondaars zijn, dat God zondaars vergeeft, en gaat daarmee iedere andere confrontatie uit de weg. Het komt voor dat juist deze daders met hun ‘andere gezicht’ heel openlijk behoudende normen hanteren ten aanzien van seksualiteit, terwijl het seksueel misbruik achter gesloten deur doorgaat.   

De rol van alcohol bij daders van seksueel misbruik 

Soms wordt gedacht dat alcoholmisbruik de kans op het plegen van seksueel misbruik vergroot. Toch blijken daders van seksueel misbruik niet per se vaker ook overmatig alcohol of drugs te gebruiken dan anderen. Wel is natuurlijk bekend dat alcoholisme de morele remmingen vervaagt, bijvoorbeeld die van de grens tussen ouders en kinderen. Het leidt ook tot verwarrende communicatie en een verstoorde rolverdeling. 

Overigens komt het voor dat een dader van seksueel misbruik in de drank of drugs wegvlucht, om bijvoorbeeld gevoelens van spijt even kwijt te raken.   

Heeft een dader van seksueel misbruik spijt? 

Zijn daders van seksueel misbruik zelf ook misbruikt?

Het komt voor dat daders van seksueel misbruik zelf vroeger slachtoffer waren. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat ongeveer 25% van de daders van incest zelf als kind een seksueel trauma heeft ervaren.  

Dit gegeven kun je echter niet zomaar omdraaien: verreweg de meeste slachtoffers worden geen dader van seksueel misbruik. 

Ook is het zelf slachtoffer zijn geen verzachtende omstandigheid voor de dader, alsof daardoor het misbruik dat hij zelf pleegt, minder erg zou zijn. Daarmee zou het trauma van het nieuwe slachtoffer ernstig miskend worden. Een dader mag nooit vrijgepleit worden en is volledig verantwoordelijk te houden voor al zijn daden.  

Kan een dader van seksueel misbruik veranderen? 

In de meeste gevallen is het helaas niet te verwachten dat een dader van seksueel misbruik echt verandert tijdens bijvoorbeeld een behandeling. Een dader zal meestal alleen veranderen als dit duidelijk in zijn voordeel is en hij geen andere uitweg ziet. En ook in deze gevallen is er vaak geen sprake van een echte inwendige verandering, maar alleen van een aanpassing aan de wensen van de omgeving. 

Bronnen 

Dr. J.C. Borst, Verraden Vertrouwen. Pastoraat aan incestdaders en -slachtoffers. Uitgeverij Groen, Leiden, 4e herziene druk, 2004. Het boek is te bestellen via deze link.

Dr. J.C. Borst, Naomi. Incest brak haar geluk. Uitgeverij Groen, Leiden, 2006. Het boek is te bestellen via deze link.

Sarina Brons – van der Wekken e.a., Wat wij kunnen doen. Praktische handreiking voor omstanders bij seksueel misbruik. Uitgeverij Boekencentrum, Utrecht, 2017. Het boek is te bestellen via deze link.