Inhoudsopgave  

(klik op het onderwerp om er meteen naartoe te springen) 

Barrières voor het signaleren van seksueel misbruik 

Belang van vroegtijdige signalering van seksueel misbruik 

Samenvatting: doe iets met signalen van mogelijk seksueel misbruik! 

Bronnen 

Signaleren van seksueel misbruik

Je hebt een gevoel, maar je kunt het geen naam geven. Je weet wel dat het niet helemaal pluis is. Herken je dat? Doe daar wat mee! Jij kunt het verschil maken in het leven van een slachtoffer. Wees niet bang om er iets mee te doen!

Seksueel misbruik stopt nooit vanzelf.
Een oplettend familielid, een betrokken docent of een goede kennis kan een groot verschil maken in het leven van een slachtoffer.

Signalen van seksueel misbruik

Op deze pagina wordt een uitgebreid overzicht gegeven van signalen van seksueel misbruik. Vooraf is het goed om het volgende te weten:

1. De hieronder beschreven signalen van seksueel misbruik betekenen niet altijd dat er daadwerkelijk sprake is (geweest) van seksueel misbruik. Een kernprincipe is: ‘één signaal is geen signaal’. Een los signaal zegt dus niet genoeg om conclusies te trekken.

2. Vergelijkbare signalen kunnen ook worden waargenomen bij personen die te maken hebben met lichamelijke mishandeling of ingrijpende veranderingen in het leven, zoals echtscheiding van de ouders, het overlijden van een familielid of problemen op school.

3. De signalen zijn niet zo strikt gescheiden per leeftijdscategorie als hieronder weergegeven. Het komt voor dat pubers een signaal van seksueel misbruik laten zien dat normaal vooral bij jongere misbruikte kinderen wordt waargenomen, of dat jonge kinderen al een signaal laten zien dat vaker pas bij misbruikte pubers wordt gezien.

4. Signalen zijn geen bewijs van seksueel misbruik. Voor bewijs zijn bijvoorbeeld reacties van de betrokkenen nodig, en lichamelijk bewijs.

5. Soms zijn er géén signalen. Niet alle slachtoffers van seksueel misbruik zenden signalen uit over wat zij meemaken.

Het is dus goed om voor de bovenstaande vertrekpunten aandacht te hebben. Maar: onderneem bij een aanhoudend ‘niet-pluis-gevoel’ altijd actie!

Signalen van seksueel misbruik bij kinderen

Lichamelijke signalen van seksueel misbruik bij kinderen

Bij seksueel misbruik kunnen er lichamelijke klachten ontstaan. Bij een groot deel van misbruikte kinderen worden geen afwijkingen gevonden bij lichamelijk onderzoek (van bijvoorbeeld de geslachtsdelen), in een kleiner deel van de gevallen wel. Lichamelijke signalen van misbruikte kinderen kunnen zijn:

• Vaak buikpijn
• Bedplassen (let vooral op bij kinderen die al zindelijk waren)
• Duimzuigen (kind kan hier ineens weer mee beginnen)
• Slapeloosheid, vermoeidheid
• Verwondingen rond geslachtsorganen
• Genitale infecties en geslachtsziekten

Gedragsveranderingen door seksueel misbruik bij kinderen

Ook gedragsveranderingen kunnen bij omstanders opvallen. Gedragsveranderingen kunnen vele oorzaken hebben, maar seksueel misbruik is er daar zeker één van.

Bij ongeveer een derde deel van de jonge kinderen waarbij seksueel misbruik speelt, wordt helemaal geen gedragsverandering gezien.

Gedragsveranderingen die bij misbruikte kinderen kunnen worden waargenomen:

• Teruggetrokken gedrag
• Weglopen van huis
• Terugvallen in gedrag wat het achter zich had gelaten (kinderlijker taalgebruik, ook fysieke signalen bedplassen en duimzuigen)

Psychische / sociale signalen van seksueel misbruik bij kinderen

Seksueel misbruik doet iets met het hele wezen van een persoon. In uitgebreide psychische en sociale signalen komt dit naar voren:

• Eetproblemen
• Kind geeft bij benoemen van mogelijk seksueel misbruik aan dat het geheim moet blijven en raakt overstuur
• Concentratieproblemen
• Achteruitgang van leerprestaties
• Geheugenproblemen
• Sociaal isolement, teruggetrokken gedrag
• Buitengewone angst voor bepaalde personen

Specifiek bij misbruik door één van de eigen ouders:

• Afwijkende interactie tussen ouder en kind
• Kind is bang om bij deze ouder te zijn
• Ouder negeert het kind
• Ouder verwaarloost het kind

Seksuele signalen van seksueel misbruik bij kinderen

Een kind dat seksueel misbruikt wordt, ontwikkelt zich anders op seksueel gebied. Dit zijn signalen die zeker ook serieus genomen moeten worden. Bij kinderen kan het gaan om:

• Vermijden van lichamelijk contact
• Bang zijn om zich uit te kleden (bijvoorbeeld rond gymlessen)
• Soms zegt het kind terloops iets over het seksueel misbruik of maakt er toespelingen op
• Kind speelt een niet bij de leeftijd passend ‘seksueel’ spel
• Niet bij de leeftijd passende kennis over seksualiteit
• Erg vaak tonen van geslachtsdelen

Signalen van seksueel misbruik bij pubers

Gedrag(sveranderingen) door seksueel misbruik bij pubers

Een groot deel van seksueel misbruikte pubers laat geen gedragssymptomen zien. Omgekeerd kan (voor ouders) verontrustend gedrag ook totaal onschuldig zijn. Dit is zelfs voor professionals soms moeilijk te duiden.

Mogelijke gedragsveranderingen van pubers die te maken hebben (gehad) met seksueel misbruik:

• Weglopen van huis
• Verslavingsproblemen
• Agressie of juist verregaande meegaandheid
• Onverschillige houding, durft alles

Specifiek bij misbruikte jongens in de puberleeftijd:

• Onhandelbaar gedrag
• Onverschillig gedrag
• Vernielzucht

Psychische / sociale signalen van seksueel misbruik bij pubers

Psychische en sociale signalen die bij misbruikte pubers kunnen voorkomen:

• Depressie
• Gevoelens van eenzaamheid
• Psychosomatische klachten (migraine, insulten, verlammingen)
• Nachtmerries
• Angsten
• Stemmingswisselingen
• Zelfbeschadiging
• Zelfmoordpogingen of -gedachten
• Obsessies
• Dwangmatige handelingen
• Minderwaardigheidsgevoelens
• Concentratieproblemen
• Achteruitgaan van leerprestaties
• Spijbelgedrag
• Sociaal isolement, geen (of nauwelijks) vrienden hebben

Specifiek bij misbruikte jongens in deze leeftijdscategorie:

• Timide
• Kwetsbaar
• Wantrouwend
• Gevoelens van machteloosheid

Seksuele signalen van seksueel misbruik bij pubers

Iemand die seksueel misbruikt wordt, ontwikkelt zich anders op seksueel gebied. Bij pubers kan dit zich uiten in:

• Seksueel erg uitdagend gedrag
• Of juist vermijden van en/of angst voor lichamelijk contact

Specifiek bij misbruikte jongens in deze leeftijdscategorie:

• Dwangmatig seksueel gedrag
• Seksverslaving
• Vervalt soms zelf ook in dadergedrag

Signalen van seksueel misbruik bij volwassenen

Misschien vraag je je af of een bepaald volwassen persoon in jouw omgeving vroeger te maken heeft gehad met seksueel misbruik. Seksueel misbruik heeft impact op het hele wezen van een persoon. Wanneer het misbruik niet of slecht is verwerkt, dan uit dit zich vaak in bepaald gedrag of bepaalde klachten. Hierdoor kan ook bij een verleden van seksueel misbruik, het misbruik worden gesignaleerd.

Het komt eveneens voor dat volwassenen te maken krijgen met seksueel misbruik. Denk aan partnergeweld (ook binnen het huwelijk is verkrachting juridisch strafbaar), of aan een volwassene in een kwetsbare positie binnen de hulpverlening.

Onderstaande signalen bij volwassenen gaan vooral over de eerste situatie, waarin er een verleden van seksueel misbruik speelt.

Lichamelijke signalen van seksueel misbruik bij volwassenen

Na seksueel misbruik kunnen er lichamelijke klachten ontstaan. Lichamelijke signalen bij volwassenen kunnen zijn:

• Vage buikpijnklachten
• Slaapproblemen
• Pijn bij seksuele gemeenschap
• Gynaecologische klachten waarvoor niet direct een lichamelijke oorzaak te vinden is

Psychische / sociale signalen van seksueel misbruik bij volwassenen

Psychische en sociale signalen die bij volwassenen kunnen voorkomen:

• Depressie
• Angsten en/of fobieën
• Nachtmerries
• Concentratieproblemen
• Psychische stoornissen (bijvoorbeeld dissociatieve identiteitsstoornis)
• Huwelijksproblemen

Seksuele signalen van seksueel misbruik bij volwassenen

Signalen op seksueel gebied bij volwassenen die te maken hebben gehad met seksueel misbruik kunnen zijn:

• Meerdere keren snel wisselen van partner
• Terecht komen in de prostitutie
• Geen/weinig seksuele gemeenschap willen, of juist overmatig seksueel gedrag

Barrières voor het signaleren van seksueel misbruik

Het is een grote stap om aan de slag te gaan met een ‘niet-pluis-gevoel’. Dit heeft meerdere oorzaken.

Allereerst is het vaak lastig om het thema ‘seksualiteit’ aan te snijden. Ook al komt dit onderwerp de laatste jaren wel steeds meer uit de taboesfeer. Maar toch: waar seksualiteit moeilijk bespreekbaar is, geldt dit zeker ook voor seksueel misbruik.

Ook kan een omstander de vermoedens bewust negeren omdat hij of zij weigert te geloven dat er echt seksueel misbruik plaatsvindt. Of omdat er angst is voor wat er gaat gebeuren als het vermoeden blijkt te kloppen. Wegstoppen is voor een omstander dan het gemakkelijkste om te doen. Dit is echter niet in het belang van het slachtoffer!

Een eigen ervaring met seksueel misbruik kan eveneens in de weg staan om met signalen aan de slag te gaan. De angst voor de confrontatie met het eigen verleden is dan te groot.

Tenslotte houdt de (onterechte) gedachte dat er toch niets aan gedaan kan worden, een omstander vaak tegen om signalen serieus te nemen.

Dat je als omstander weet dat deze weerstanden er zijn (en er mógen zijn), is belangrijk. Want alleen als je je hier bewust van bent, kun je deze weerstanden overwinnen. Om in het belang van het slachtoffer tóch over te gaan tot actie.

Belang van vroegtijdige signalering van seksueel misbruik

Seksueel misbruik stopt meestal niet vanzelf. Daarom heeft degene die het als eerste signaleert een grote verantwoordelijkheid. Het vraagt moed om actie te ondernemen, en dit verdient enorm veel respect.

Het doel van het ondernemen van actie, is dat het misbruik stopt, als dat nog niet gebeurd is. En de betrokkenen moeten passende, professionele hulpverlening krijgen.

Samenvatting: doe iets met signalen van mogelijk seksueel misbruik!

In dit artikel hebben we zo goed mogelijk op een rij gezet wat signalen van seksueel misbruik kunnen zijn. Als omstander ben jij misschien de eerste die ‘het ziet’ bij die ene persoon in je omgeving. Doe daar alsjeblieft iets mee! Het betekent veel voor een slachtoffer van seksueel misbruik als iemand in zijn of haar omgeving het signaleert en actie onderneemt. Het kan de eerste stap zijn tot het stoppen (!) van seksueel misbruik in het leven van deze persoon, en ook helpen bij het inslaan van de weg naar professionele hulp en werken aan herstel.

Bronnen 

Dr. J.C. Borst, Verraden Vertrouwen. Pastoraat aan incestdaders en -slachtoffers. Uitgeverij Groen, Leiden, 4e herziene druk, 2004. Geraadpleegde pagina’s: p. 40-46. Het boek is te bestellen via deze link.

Dr. J.C. Borst, Naomi. Incest brak haar geluk. Uitgeverij Groen, Leiden, 2006. Geraadpleegde pagina’s: p. 109-114. Het boek is te bestellen via deze link.

Sarina Brons – van der Wekken e.a., Wat wij kunnen doen. Praktische handreiking voor omstanders bij seksueel misbruik. Uitgeverij Boekencentrum, Utrecht, 2017. Geraadpleegde pagina’s: p. 28-33. Het boek is te bestellen via deze link.

Nel Draijer, “Een lege plek in mijn geheugen” – Seksueel misbruik van meisjes door verwanten. Stichting tot Wetenschappelijk Onderzoek bij de Universiteit van Amsterdam omtrent Seksualiteit en Geweld. Uitgave Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Den Haag, 1988. Geraadpleegde pagina’s: p. 65-71. Het boek is te bestellen via deze link.

Iva Bicanic en Richard Korver, Dicht bij huis. Hoe steun je een kind na seksueel misbruik? Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, 2020. Geraadpleegde pagina’s: p. 132-146. Het boek is te bestellen via deze link.