Elke situatie waarin iemand wordt gedwongen om seksuele handelingen te ondergaan, uit te voeren, of hiervan getuige te zijn, zonder instemming of het vermogen om hierover te beslissen, valt onder seksueel misbruik.

Als je dit zelf meemaakt, kan dit diepe en langdurige gevolgen hebben op emotioneel, mentaal en fysiek vlak, en het verwerken hiervan is vaak een complexe, persoonlijke zoektocht. Op deze pagina vind je handvatten en inzichten die kunnen ondersteunen in het omgaan met de gevolgen van seksueel misbruik en het herstelproces, waarbij erkenning van wat er gebeurd is en het zoeken naar hulp de eerste stappen kunnen zijn van verwerking.

Seksueel misbruik therapie

Wat als ik niet klaar ben om hulp te zoeken?

Seksueel misbruik: hoe verder?

Veel slachtoffers van seksueel misbruik ervaren heftige emoties, zoals schuldgevoel, schaamte, angst, of zelfs gevoelens van vervreemding van zichzelf. Het begrijpen dat deze emoties normaal zijn na slachtoffer te zijn geworden van seksueel misbruik, kan helpen om de eigen gevoelens beter te plaatsen en de eerste stappen te zetten richting herstel.

Als seksueel misbruik niet verwerkt wordt, kan dit vergaande gevolgen blijven hebben in het leven van het slachtoffer. Bij goede hulp en voldoende steun uit de omgeving blijft het misbruik even erg en ingrijpend, maar de mate waarin het verwerkt wordt, bepaalt hoe goed het slachtoffer verder kan met zijn of haar leven.

Seksueel misbruik verwerken: de fasen

Hoewel ieder verhaal en iedere persoonlijke ervaring uniek is, doorlopen veel slachtoffers van seksueel misbruik vergelijkbare emoties en reacties. Belangrijk is om te beseffen dat alle gevoelens die opkomen, normaal zijn en deel kunnen uitmaken van het genezingsproces.

Verwerken van seksueel misbruik is geen vanzelfsprekend proces

Het verwerkingsproces verloopt niet altijd ‘lineair’. Dat is belangrijk om te weten. Het is normaal om emoties uit eerdere fasen soms opnieuw te ervaren, of om bijvoorbeeld in verschillende fases tegelijk te zijn. Verwerken van seksueel misbruik is voor iedere slachtoffer een uniek proces, en het vinden van een eigen manier (en tempo) om hiermee om te gaan is belangrijk.

Dit zijn enkele veelvoorkomende fasen: 

Ontkenning

In de eerste fase van verwerking van seksueel misbruik is ontkenning vaak een natuurlijke reactie. Het slachtoffer kan zichzelf vertellen dat het misbruik “niet echt gebeurd is,” of de ernst ervan bagatelliseren. Deze fase van seksueel misbruik verdringen gebeurt vaak als een tijdelijke bescherming om traumatische ervaringen aan te kunnen. Ontkenning kan zich uiten als geheugenverlies, vermijden van gesprekken over het misbruik, of proberen het voorval te vergeten en door te gaan alsof er niets gebeurd is.

Woede

Naarmate de ontkenning afneemt en de realiteit meer doordringt, kan iemand veel woede ervaren. Deze woede kan zich richten op de dader, de omgeving, of zelfs op zichzelf. Vragen zoals “Waarom ik?” of “Hoe kon dit gebeuren?” komen veel voor in deze fase. Woede kan nuttig zijn om een gevoel van onrecht te verwerken en controle terug te vinden. Het is belangrijk om deze gevoelens toe te laten en niet te onderdrukken, zodat ze niet onderhuids blijven bestaan.

Verdriet en rouw

Na de woede volgt vaak een fase van intens verdriet of rouw. Slachtoffers rouwen soms om verloren veiligheid, vertrouwen, of een kwijtgeraakt gevoel van onschuld. Het toelaten van deze emoties kan pijnlijk zijn, maar het helpt juist om het trauma en het gekwetst zijn onder ogen te zien. Verdriet kan zich uiten in huilbuien, gevoelens van leegte of een diep gevoel van verlies.

Schuld en schaamte

Alle slachtoffers voelen zich schuldig of schamen zich over het misbruik, ook al hebben zij er geen schuld aan. Een slachtoffer geeft zichzelf de schuld en vraagt zich af wat hij of zij anders had kunnen doen om het te voorkomen. Schuldgevoel en schaamte zijn reacties die horen bij seksueel misbruik. In de fasen van verwerking is het ook belangrijk met deze reacties aan de slag te gaan. Het vraagt vaak veel therapie om te leren dat de verantwoordelijkheid volledig bij de dader ligt.

Acceptatie en integratie

Acceptatie: dit woord kan onterecht de indruk wekken dat het misbruik “oké” is. Dat wordt er in deze context zeker niet mee bedoeld. In de verwerking van seksueel misbruik betekent acceptatie dat iemand ondanks alles vrede begint te vinden met het verleden, zodat dit het huidige leven niet meer beheerst. Wat gebeurd is, wordt geïntegreerd als onderdeel van het verleden, zonder dat het de identiteit of toekomst volledig bepaalt.

Groeifase: herstel en veerkracht

Na een vorm van acceptatie kunnen veel slachtoffers van seksueel misbruik herstel en persoonlijke groei ervaren. Er ontstaat soms een gevoel van kracht en zelfvertrouwen, omdat het slachtoffer beseft wat hij of zij heeft overwonnen. Veel mensen ontdekken in deze fase nieuwe manieren om hun gevoelens en ervaringen in te zetten om anderen te helpen of om zichzelf verder te ontwikkelen.

Herstel van psychologische klachten na seksueel misbruik

Ongeveer 70% van de Nederlanders maakt een traumatische gebeurtenis mee in het leven. Ongeveer 7% van deze personen ontwikkelt PTSS (Post-Traumatische Stress Stoornis).

Van alle trauma’s vormt seksueel misbruik het grootste risico op het ontwikkelen van PTSS.

Lees meer over andere gevolgen van seksueel misbruik.

Hoe herken je PTSS?

PTSS heeft vier belangrijke kenmerken:

1. Er is sprake van nachtmerries of van het ‘zien’ van beelden van wat er gebeurd is; hierdoor ‘herbeleeft’ het slachtoffer de oorzaak van het trauma steeds weer, door bijvoorbeeld seksueel misbruik flashbacks
2. Het slachtoffer probeert triggers te vermijden, zoals het bezoeken van bepaalde plekken of het wel of niet toelaten van bepaalde gedachten
3. Het slachtoffer voelt zich voortdurend heel alert en waakzaam; met als gevolg concentratie- en slaapproblemen
4. Het slachtoffer heeft negatieve gedachten over de wereld, over anderen en over zichzelf

Veel slachtoffers met PTSS merken vooral dat ze situaties vermijden waarin ze seksueel misbruik herbeleven. Het voortdurend vermijden van die situaties maakt hun wereld echter heel klein en de angsten juist groter. Er wordt meestal in de omgeving niet of nauwelijks gesproken over het misbruik, wat het slachtoffer het gevoel kan geven er helemaal alleen voor te staan. Dit voelt heel onveilig.

Een PTSS-diagnose kan helpen om de ernst van het misbruik dat meegemaakt is, erkend te zien. Op die manier kan de diagnose het slachtoffer steunen, vooral als het misbruik in de eigen omgeving niet (voldoende) erkend wordt.

Traumabehandeling na seksueel misbruik 

In Nederland zijn veel goede behandelingen voor PTSS mogelijk. De juiste behandeling kan heel veel doen voor de kwaliteit van leven. Tegenwoordig zijn er behandelcentra waar met een opname van twee weken gewerkt wordt om de PTSS klachten sterk te verminderen. Hiermee worden goede resultaten behaald. Een voorbeeld van een behandelcentrum is Psytrec.

Ook slachtoffers van seksueel misbruik mogen elke dag opnieuw schuilen bij de Allerhoogste, juist in verwarring en in verdriet. Het uitstorten van het hart voor de Heere, is óók een vorm van zelfzorg.

Omgaan met triggers

Slachtoffers van seksueel misbruik hebben vaak last van triggers. Dat zijn situaties, plaatsen, personen, gebeurtenissen, geuren, aanrakingen of andere dingen die hem of haar automatisch pijnlijk en heel concreet aan het misbruik herinneren. In het dagelijks leven is dat heel lastig, want triggers zijn niet altijd te vermijden. Als het slachtoffer dat uit alle macht toch probeert, kan de wereld snel heel klein worden. Hierdoor raakt het slachtoffer verder geïsoleerd en voelt hij of zij zich nog eenzamer.

Het helpt als het slachtoffer zich bewust wordt van wat de triggers zijn. Om zich daar vervolgens gecontroleerd aan bloot te stellen, terwijl de focus blijft op het hier-en-nu, waar het wél veilig is. Zo wordt de link tussen de triggers en wat er vroeger gebeurd is, minder sterk. Het slachtoffer bedenkt zich dan steeds meer dat het ‘maar een trigger’ is. Dit kunnen slachtoffers tot op zekere hoogte zelf ontwikkelen. Therapeuten kunnen hier ook gericht bij helpen wanneer het een slachtoffer niet zelf lukt om er mee om te gaan.

Grenzen aangeven

Slachtoffers van seksueel misbruik vinden het vaak moeilijk om grenzen te herkennen. Bij zichzelf, maar ook bij anderen. Er is immers tijdens het misbruik geen rekening gehouden met de grenzen van het slachtoffer, en dit gevoel raakt dan vaak blijvend beschadigd. Dit beïnvloedt het omgaan met anderen en het respecteren van iemands grenzen.

Het kan dan helpen om bepaalde vertrouwde personen te vragen om hier op te letten en het direct aan te geven als er grenzen worden overschreden – naar die personen toe, maar ook naar het slachtoffer zelf toe. Zo kan vanuit veilige relaties opnieuw worden ontdekt wat ‘normaal’ is en dat het aangeven van grenzen ‘oké’ is.

Seksueel misbruik therapie

In veel gevallen is een seksueel misbruik therapeut echt nodig om het slachtoffer te helpen bij het verwerken. Er zijn meerdere therapievormen mogelijk, en het slachtoffer bepaalt zelf welke vorm hij of zij prettig vindt. Hieronder volgen voorbeelden van therapie die mogelijk zijn.

1. Cognitieve Gedragstherapie (CGT): Deze therapie richt zich op het veranderen van negatieve denkpatronen en gedrag dat voortkomt uit een trauma. Het helpt slachtoffers om hun gedachten en gevoelens beter te begrijpen en te beheersen.

2. Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR): EMDR is een therapie die helpt bij het verwerken van traumatische herinneringen door middel van oogbewegingen.

3. Lichaamsgerichte therapie: Deze therapie richt zich op het lichaam en helpt slachtoffers om spanning en trauma die door het lichaam worden ‘vastgehouden’, los te laten. Voorbeelden zijn somatische therapie en sensorimotor psychotherapie.

4. Creatieve therapie: Dit omvat therapieën zoals kunsttherapie, muziektherapie en dramatherapie, die slachtoffers helpen om hun emoties en ervaringen op een non-verbale manier te uiten en te verwerken.

5. Groepstherapie: Dit biedt slachtoffers van seksueel misbruik de mogelijkheid om steun te vinden bij anderen die soortgelijke ervaringen hebben. Gevoelens van eenzaamheid kunnen zo verminderen. En het leren van anderen en het zien van vooruitgang van anderen kan motiverend werken voor het eigen herstel.

Hoe weet je welke therapie passend is?

Bij het nadenken over een seksueel misbruik behandeling is het belangrijk dat er goed gekeken wordt naar de behoefte en wens van het slachtoffer. De grenzen die het slachtoffer aangeeft, moeten altijd gerespecteerd worden.

Welke stappen kunnen worden genomen om een goede therapie te vinden?

1. Eigen onderzoek: Het is het beste als het slachtoffer zelf zoekt naar aanbevelingen van bekenden. Dit kan ook de huisarts zijn. Online oriënteren is een veilige allereerste stap. Hiervoor kunnen slachtoffers ook bij het Reformatorisch Meldpunt terecht, om anoniem hun twijfels, onzekerheden en voorkeuren te bespreken met een coach.

2. Erkende therapeut: Kies altijd voor een erkende, gecertificeerde therapeut, die ervaring heeft met het behandelen van trauma’s van seksueel misbruik. Opleidingsachtergrond en specialisaties zijn vaak goed te vinden en te controleren.

3. Vrijblijvende intake: Plan eerst een intakegesprek in om te ervaren of er een goede klik is met de therapeut. Kijk of de benadering goed bij het slachtoffer past en bespreek de specifieke behoeften als die er zijn.

4. Kosten: Controleer of de therapie wordt vergoed vanuit een verzekering, of wat de eventuele kosten en betalingsmogelijkheden zijn. Zo komt het slachtoffer niet voor verrassingen te staan.