Over seksueel misbruik praten is niet gemakkelijk. Rond dit thema bestaat een taboesfeer, die zeker ook in de reformatorische gezindte een grote drempel kan vormen om het onderwerp aan te snijden.

Vooral als het om jou zelf gaat en je iets hebt meegemaakt dat nooit had mogen gebeuren. Iets wat misschien niemand gelooft als je het vertelt. Dan voelt het gemakkelijker om het maar tegen niemand te zeggen.

In dit artikel over ‘praten of zwijgen over seksueel misbruik’ proberen we je te helpen om de afweging te maken of, tegen wie, waar en wanneer je over het misbruik wilt vertellen.

Voordelen van anoniem praten over seksueel misbruik

Bronnen

Voordelen van zwijgen over seksueel misbruik

Meer dan één derde zwijgt (nog)

Uit de monitor ‘Seksuele gezondheid in Nederland’ van 2023 blijkt dat 37 procent van de misbruikte mannen en 34 procent van de misbruikte vrouwen nooit over het misbruik heeft verteld. Seksueel misbruik verzwijgen is dus een veel gemaakte keuze. Om allerlei redenen: dreigementen van de dader, schaamte, schuldgevoel of angst voor de gevolgen als het misbruik openbaar komt. Of je houdt jezelf voor dat het niet gebeurd is. Het kan ook zo zijn dat je zo erg in de war bent met je gevoelens dat je er niet over kúnt praten.

Bang voor gevolgen

Veel slachtoffers van seksueel misbruik zijn vooral bang voor de reactie van de omgeving als het misbruik uitkomt. Mogelijk geldt dit ook voor jou. Je denkt door te zwijgen je dierbaren te beschermen tegen de eventuele negatieve gevolgen van het verhaal. Alle vaste patronen, verhoudingen en omgangsvormen zullen veranderen als het misbruik openbaar komt.

Het is veel voorkomend onder slachtoffers dat je hierover een grote verantwoordelijkheid voelt. En dat je leeft met de angst dat je alle steun die je nu nog hebt, zult verliezen wanneer je vertelt over het misbruik. De dader is vaak een goede bekende uit de vertrouwde kring, die je door te zwijgen een hand boven het hoofd houdt.

Macht van de dader

Daar komt misschien bij dat de dader je bedreigt om jou te laten zwijgen. Een onderdeel hiervan is dat de dader jou laat geloven dat hij of zij overal toe in staat is, en alles weet wat je denkt en doet. Daarbij laat de dader jou bijvoorbeeld denken dat het je eigen schuld is, zodat jij je medeplichtig voelt en het geheim stil zult houden.

Pijn

Een andere belangrijke drempel om te kunnen praten over seksueel misbruik, is dat je het dan eerst aan jezelf moet toegeven dat het echt gebeurd is. Dat is een pijnlijk proces. Het kan dan makkelijker lijken om het maar níet toe te geven aan jezelf, en er dan maar niet over te praten.

Nadelen van zwijgen over seksueel misbruik

Isolatie beïnvloedt je gezondheid

Slachtoffers die niet praten over seksueel misbruik, dragen vaak een zware emotionele last met zich mee. Dat komt omdat je het trauma dan in stilte moet verwerken. Dit zwijgen kan leiden tot gevoelens van isolatie, angst en depressie, omdat je het idee hebt dat je er alleen voor staat. De pijn en verwarring stapelen zich op, en het gebrek aan een uitlaatklep voor deze emoties kan een negatieve invloed hebben op zowel je mentale als fysieke gezondheid.

Ontbreken van steun

Een bijkomend nadeel van seksueel misbruik verzwijgen, is dat je jezelf de kans ontneemt om te ervaren hoe begripvol en ondersteunend je omgeving kan zijn. Door te zwijgen, zul je niet ontdekken hoe positief sommige mensen over je zullen gaan denken wanneer het verhaal wél wordt gedeeld. Velen zouden jou als sterk en dapper beschouwen, niet alleen omdat je het misbruik hebt overleefd, maar ook omdat je de moed hebt gevonden om je ervaringen te delen.

Dit besef kan een belangrijke stap zijn in het herstelproces, omdat het helpt de schaamte en schuldgevoelens te verminderen die vaak met seksueel misbruik gepaard gaan. Door het misbruik geheim te houden, blijft deze potentieel positieve reactie van anderen onmogelijk, en blijf je vastzitten in een spiraal van zelfverwijt en isolement.

Nadelen van praten over seksueel misbruik

Terechte angsten

Veel slachtoffers zijn bang de controle over het verhaal te verliezen als ze het verteld hebben. Aan wie wordt het verder verteld? Hoe zal er over mij worden gedacht? Gaan ze het wel geloven? Zullen ze mij de schuld geven? Dit zijn terechte angsten. Vooral de kans dat je verhaal niet geloofd wordt, is aanwezig. Als het misbruik bijvoorbeeld binnen je familie plaatsvond, wíl men het in eerste instantie vaak niet geloven. Want dat betekent dat de onderlinge verhoudingen tussen familieleden op scherp gezet worden. Vaak hebben mensen tijd nodig om de realiteit van je verhaal te laten bezinken en te verwerken.

Beginnen met vertellen is moeilijk

Het kan helpen om zorgvuldig af te wegen aan wie je het als eerste gaat vertellen. En op welke manier. Gooi eens voorzichtig een balletje op, bijvoorbeeld door te vragen of de ander een documentaire heeft gezien of een bepaald heeft gelezen (bijvoorbeeld Het hele dorp wist het of Wat wij kunnen doen) waarin het gaat over seksueel misbruik. Zo kun je eerst op een ‘veilige afstand’ het onderwerp seksueel misbruik bespreekbaar maken, waarbij je tussendoor steeds kunt peilen hoe het bij de ander opgepakt wordt. Als je vervolgens besluit om jouw eigen verhaal te gaan vertellen, kun je ervoor kiezen om allereerst openhartig te zijn over je angst om het te vertellen, en dat je twijfels hebt of het wel geloofd wordt door de ander. Praten over seksueel misbruik dat jou is overkomen, kan bij jouzelf een heftig gevoel van verlies veroorzaken. Neem dan de tijd om dat een plek te geven.

Eenzaamheid

Wanneer je jouw verhaal verteld hebt, hoop je op begrip en steun van de ander. Elke situatie van seksueel misbruik is echter uniek, waardoor het heel moeilijk is voor de toehoorder om jou en jouw verhaal echt te begrijpen. Dit kan een gevoel van eenzaamheid geven. Niemand weet namelijk precies hoe jij je voelde tijdens het misbruik. Dit is dan ook niet echt op te lossen door het delen van je verhaal met andere . Tegelijk mogen we weten dat God alles gezien heeft, en dat Hij wél weet hoe jij je voelt, Hij kent jou volledig. Deze wetenschap kan dwars door alles heen toch als troost worden ervaren en het gevoel van eenzaamheid verlichten.

Schuldgevoel bij verstoorde relaties

Slachtoffers van seksueel misbruik voelen zich enorm verantwoordelijk voor de gevolgen van het vertellen van het verhaal. Mogelijk is dat voor jou een reden om het (nog) niet te vertellen. De loyaliteit aan de dader speelt hierbij ook een rol, zeker als deze tot de familie- of vriendenkring of tot de kerkelijke gemeente behoort.

Wanneer het verhaal openbaar komt, zal de onderlinge harmonie verstoord worden. Hoe hechter de gemeenschap (of de familie), hoe moeilijker het is voor jou om toch over het misbruik te vertellen. Je voelt je bij voorbaat al schuldig over wat dat tot gevolg zal hebben voor het grotere geheel.

De schuld krijgen

Een veel voorkomende negatieve reactie van omstanders is die van ‘victim blaming’. Hierbij schuift de toehoorder de schuld van het misbruik naar jou als slachtoffer. Opmerkingen als: ‘Je had toch weg kunnen gaan?’ en ‘Je ging zélf steeds naar hem toe!’ vallen hier onder. Als je jouw verhaal van seksueel misbruik onthult, is de kans reëel dat je van iemand zo’n reactie krijgt en dat doet pijn.

Dat mensen zulke opmerkingen maken, komt voort uit de (onjuiste) gedachte dat de wereld een veilige plek is voor mensen die goed genoeg hun best doen. Door die gedachte overeind te houden, denkt de toehoorder zelf veilig te zijn voor het erge wat jou overkwam. Dit klopt echter niet: iedereen kan slachtoffer worden van seksueel misbruik. Die gedachte is ongemakkelijk voor personen die (nog) willen geloven in een wereld waarin ze zelf altijd veilig zijn. En de reactie die daarbij hoort, zegt vooral iets over de angsten van die persoon. Wees erop voorbereid dat jouw verhaal een dergelijke reactie kan oproepen. De toehoorder die zo reageert, bedoelt het niet vervelend, maar heeft het wel verkeerd begrepen. Het is belangrijk dat je weet dat een reactie van victim blaming meer zegt over die persoon dan over jou. En als je dit vooraf weet en begrijpt, er rekening mee houdt, heb je voor jezelf al een buffer gecreëerd tegen deze vorm van beschuldigingen van anderen. Tegelijk geldt ook: victim blaming kan soms nog meer schade veroorzaken dan de gebeurtenis zelf. Daarom wordt het ook weleens ‘second rape’ genoemd – het voelt dan alsof je nog een keer verkracht bent door de reactie van de omstanders.

‘Moeten’ vergeven

Ook zal bij het onthullen van jouw verhaal de vraag kunnen ontstaan of je de dader wil vergeven. Dat is een natuurlijke reactie van iemand die zojuist verneemt dat een goede bekende van hem of haar iets heel ergs heeft gedaan met jou. Zeker in kerkelijke kringen wordt vergeving soms (te) snel van een slachtoffer verwacht. Want er wordt gedacht: waar vergeving is, is alles weer in orde, wordt de harmonie hersteld en hebben we het er niet meer over. En dan is het maar achter de rug. Vergeving is echter iets wat jou niet kan worden opgelegd door anderen. Het moet eerst kloppen met jouw gevoel. Vergeven doe je dus alleen als je daar echt aan toe bent, als je eerst alle boosheid over wat er gebeurd is, hebt toegelaten. Hoe je hier verder als christen mee om kunt gaan, lees je in het artikel over geloof en seksueel misbruik.

Anoniem vertellen

Als je om de bovenstaande redenen het (nog) te moeilijk vindt om jouw verhaal te vertellen, overweeg dan om het (eerst) anoniem te vertellen aan onze coaches. Zij geloven je verhaal altijd en zullen zonder oordeel naar jouw situatie kijken.

Voordelen van praten over seksueel misbruik

Ontkomen uit de situatie

Als je op dit moment in een situatie bent waarin seksueel misbruik plaatsvindt, dan is beginnen met erover praten vaak de aanleiding om te kunnen ontsnappen uit het misbruik. Kortom: het misbruik stopt meestal wanneer erover gepraat wordt.

Goede reactie

Wanneer je een goede reactie krijgt op het vertellen van je verhaal, voel je je als slachtoffer geloofd, gehoord en gesteund. Daarmee word je als slachtoffer echt geholpen.

Jij hebt de regie

Als je zelf praat over het seksueel misbruik dat jou is aangedaan, neem je daarmee als het ware de regie terug. Het helpt bijvoorbeeld als je bij de onthulling van je verhaal aangeeft aan de omstanders wat jij bij hen een fijne houding vindt. Het is bijvoorbeeld niet fijn als mensen jou vanaf nu alleen nog als slachtoffer zien. Jij bent immers méér dan alleen dit verschrikkelijke verhaal. Dat kun je gerust zo aangeven. Ook kan het zo zijn dat je het waardeert als iemand regelmatig vraagt hoe het nu met jou gaat op dit gebied. Je kunt aangeven of daar andere mensen bij mogen zijn, of dat je liever alleen in een 1-op-1 gesprek met degene die het al weet erover praat. Of misschien heb je juist liever niet dat anderen erover beginnen, maar dat jij zelf daarover de regie houdt. Als je duidelijke afspraken maakt met de omstanders, hou jij de regie over wat er met jouw verhaal gebeurt en over de manier waarop je graag gesteund zou willen worden. Zo maak je de kans groter dat je van je omgeving echt de steun krijgt die je nodig hebt.

Seksueel misbruik praatgroep

Contact met lotgenoten kan heel helpend zijn in het verwerken van seksueel misbruik. Deelname aan een praatgroep is niet anoniem, maar je begrijpt wel elkaars angsten, schroom en schaamte. Ook is de kans op victim blaming kleiner wanneer je je verhaal vertelt aan lotgenoten.

Hoe begin ik met praten over seksueel misbruik?

Wat is je doel?

Eerst is het belangrijk dat je voor jezelf op een rijtje zet waarom je het verhaal wilt vertellen. Waar ben je naar op zoek? Is dat steun, openheid, begrip, troost? Of wil je vooral niet langer alleen zijn met het geheim?

In dit artikel hebben we veel voor- en nadelen van praten over seksueel misbruik benoemd. We hopen dat deze jou helpen om een afgewogen keuze te maken.

Soms is het prettig om het eerst anoniem te delen met één van onze coaches. Het gevoel van schaamte kan daardoor wat afnemen en je voelt je zelfverzekerder als iemand het al weet, als iemand je verhaal al gelooft, voordat je het aan een bekende vertelt. Je kunt via de coaches ook vooraf tips krijgen over hoe je omgaat met negatieve reacties van bekenden nadat je het aan hen verteld hebt.

Jij hebt de regie over jouw verhaal

Hoe vertel je het dan voor het eerst aan een bekende? Daarvoor zijn veel manieren.

Belangrijk is dat je weet dat jij zelf hierover de regie hebt. Jij bepaalt wat je vertelt en wat je (nog) niet vertelt. Als iemand na jouw onthulling bijvoorbeeld vragen stelt die je niet wilt beantwoorden, dan kun je dat aangeven (‘ik kan/wil hier (nog) niet over praten’).

Jij bepaalt ook zelf aan wie je het vertelt. Iemand die je vertrouwt en die aandacht voor je heeft. Probeer afspraken te maken met wie het verhaal verder (wel of niet) gedeeld mag worden en eventueel wanneer dat is.

Jij bepaalt ook zelf wanneer je het vertelt. Misschien wil je het zo snel mogelijk vertellen. Of juist na of vlak voor een andere belangrijke gebeurtenis. Misschien vertel je het nooit, ook dan is dat jouw eigen keuze en het is belangrijk dat je beseft dat dat dan óók goed is.

Tenslotte zijn er verschillende communicatievormen om over het misbruik te vertellen. Dit kan in een direct, persoonlijk gesprek, maar ook een brief schrijven, appen, (video)bellen of een tekening maken kunnen manieren zijn om seksueel misbruik bespreekbaar te maken.

De reactie

Het ontvangen van de eerste reactie is heel spannend. Je zou kunnen beginnen met aan te geven dat je iets gaat vertellen dat je heel moeilijk vindt, en dat je het fijn vindt als de ander eerst alleen luistert en niet meteen vragen stelt.

Hou er rekening mee dat degene aan wie je het vertelt, dit schokkend kan vinden. Of misschien heeft diegene zelf ook een misbruiksituatie meegemaakt, waardoor er pijnlijke herinneringen bovenkomen bij het aanhoren van jouw verhaal. Geef de persoon aan wie je het hebt verteld de ruimte en de tijd om jouw verhaal op zijn of haar eigen tempo en manier te verwerken. Dit is extra belangrijk wanneer de dader van het seksueel misbruik een (goede) bekende van jullie allebei is.

Voordelen van anoniem praten over seksueel misbruik

Meldpunten

Er zijn diverse meldpunten met anonieme chatfuncties waar je je verhaal kunt vertellen. Ook bij het Reformatorisch Meldpunt zijn we erop ingericht om steun te bieden en een luisterend oor voor slachtoffers van seksueel misbruik. Het voordeel van ons eigen anonieme meldpunt is dat de chatcoaches allemaal tot een reformatorische kerk behoren. De coaches zullen jouw (geloofs)vragen en het gevoel van een taboe op het onderwerp dus erg goed begrijpen.

Herkenning

Praten over seksueel misbruik kan een overweldigende en onmogelijke stap lijken. Het trauma kan diep zijn geworteld, je voelt je verstrikt in schaamte, schuldgevoelens of angst. Voor veel mensen is de drempel om dit onderwerp te bespreken met een bekende, of zelfs een hulpverlener, vaak echt te hoog. In deze gevallen kan anoniem praten een eerste, cruciale stap naar herstel zijn. Een anoniem gesprek biedt een veilige ruimte zonder angst voor herkenning of oordeel.

Anonimiteit gegarandeerd

Door geen persoonlijke gegevens, zoals een naam of telefoonnummer, te delen, blijft de anonimiteit gegarandeerd. Zo voelt het minder bedreigend om voor het eerst het verhaal te delen, omdat je weet dat je onzichtbaar blijft voor de persoon aan de andere kant van het gesprek. Dit kan opluchten en het begin zijn van het doorbreken van het isolement dat seksueel misbruik veroorzaakt.

Laagdrempelig en eenmalig contact

Ons anonieme WhatsApp- en chatkanaal biedt een laagdrempelige manier om snel contact te maken, zonder verplichtingen. Er zijn geen herhaalde gesprekken met dezelfde coach, wat voor sommigen een opluchting kan zijn. Het idee dat je telkens met een nieuw persoon spreekt, kan je de vrijheid geven om bepaalde details opnieuw of juist anders te delen, afhankelijk van hoe je je op dat moment voelt.

Vaste coach

Ben je toch op zoek naar meer continuïteit? De e-mailoptie met een vaste coach is dan een goede mogelijkheid. Er is dan langere ondersteuning mogelijk, zonder je identiteit prijs te hoeven geven. De uitwisseling via e-mail, in je eigen tempo, zonder de druk van een direct gesprek, kan helend werken.

Deze vormen van anoniem contact bieden een veilige, beschermde ruimte waar je zonder angst voor confrontatie of veroordeling kunt delen wat te zwaar voelt om in je eentje te dragen. Dat is een eerste stap richting het doorbreken van de stilte, en mogelijk ook het begin van de weg naar verdere hulp voor jouw situatie.

Bronnen

Iva Bicanic, Miranda Freriks, Esther Verhees, “Ik vraag dit voor een vriend(in)” – 123 vragen over seksueel misbruik. Uitgeverij Mens!, Eeserveen, 2024. Geraadpleegde vragen & antwoorden: 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 28, 29. Het boek is te bestellen via deze link.